ΤΟ ΜΟΝΤΑΖ στον ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ: Θεωρίες-Σχολές

Αγαπητές φίλες και φίλοι, σήμερα έχουμε .....ΘΕΩΡΙΑ...!!!

Αφήνουμε τις συγκεκριμένες Κινηματογραφικές προβολές και αναφορές και πάμε να κάνουμε ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ σε θέματα γενικά και ειδικά που αφορούν το ΜΟΝΤΑΖ.

«Το νόημα μιας και μόνο νότας σ΄ έναν μουσικό σκοπό, το νόημα μιας και μόνο λέξης μέσα σε μια πρόταση, αποκαλύπτονται μόνο μέσα από το σύνολό τους, την ολότητα του μουσικού σκοπού ή της πρότασης. Το ίδιο ισχύει για τη θέση και το ρόλο ενός πλάνου μέσα στο όλο σώμα μιας κινηματογραφικής ταινίας.» 

(Μπέλα Μπάλαζ, Η Θεωρία του Φιλμ).

Γνωρίζουμε πολύ καλά αγαπητές Φίλες και Φίλοι του CINEFIL ότι στον ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ μια από τις θεμελιώδεις διαφορές του με την ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ είναι η γενικότερη ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ του, μια από τις οποίες είναι το ΜΟΝΤΑΖ.

 

Κάθε πλάνο, κάθε εικόνα μέσα σε μια Κινηματογραφική δημιουργία καθορίζει την ολότητά του, αυτήν δηλαδή που εμείς, ως θεατές τελικά εισπράττουμε.
Και αυτό είναι ένα ΤΕΡΑΣΤΙΟ PUZZLE ΤΕΧΝΗΣ μέσα στο οποίο η διεργασία του ΜΟΝΤΑΖ, όπως έχουμε ξαναπεί εδώ, είναι ΤΕΡΑΣΤΙΑ.


Η ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ του ΜΟΝΤΑΖ λοιπόν είναι αυτή που δίνει στον ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ το ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΙΔΙΑΖΟΝ χαρακτηριστικό ειδοποιούς διαφοράς.
Το ΜΟΝΤΑΖ λοιπόν, η διαμόρφωση της αλληλουχίας αυτού που εμείς βλέπουμε, είναι ΕΚΕΙΝΟ που καθορίζει την ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ "ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ" (κατά την κλασική άποψη των υποστηρικτών ύπαρξής του) ή την ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ (κατά την άποψη εκείνων που το αποκρούουν).

Οι ΠΡΩΤΟΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΕΣ του ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ήταν οι μορφές της ΜΕΓΑΛΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ του ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΥ με τις γιγάντιες μορφές των:
ΣΕΡΚΕΪ ΑΪΖΕΝΣΤΑΪΝ-ΛΕΒ ΚΟΥΛΕΣΟΦ-ΒΣΕΒΟΛΟΝΤ ΠΟΥΝΤΟΒΚΙΝ-ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΩΦ








Οι ΓΙΓΑΝΤΙΕΣ αυτές μορφές Τέχνης, γέννημα-θρέμα της ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ του 1917, ήταν οι διαμορφωτές της τέχνης και της ιδεολογίας του ΜΟΝΤΑΖ στον ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ
Στην "αντίπερα" όχθη των εκ πεποιθήσεως "εχθρών" του μοντάζ σαν εργαλείου παραχάραξης του ρεαλισμού φέρονται στα νεώτερα χρόνια οι:
ΑΝΤΡΕ ΜΠΑΖΕΝ και ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΥ



Από την άλλη πλευρά:
«Το μοντάζ είναι μια εκφραστική, αισθητική και τεχνική διαδικασία, βασική και απαραίτητη προϋπόθεση της αισθητικής της τέχνης του κινηματογράφου (όντας φορέας του ρυθμού)» μας λέει ο δικός μας Τάκης Δαυλόπουλος

Για να σταθούμε επεξηγηματικά σε κάποιους όρους τεχνικούς που τους συναντάμε μπροστά μας αλλά κύρια η συνάντησή μας μαζί τους γίνεται πάντα ως ΘΕΑΤΕΣ:

• ΒΑΘΟΣ ΠΕΔΙΟΥ:

Είναι ο χώρος που μεσολαβεί από το πιο κοντινό ως το πιο μακρινό αντικείμενο που φαίνονται με ΕΥΚΡΙΝΕΙΑ στο φακό της κινηματογραφικής κάμερας. Αν αυτός είναι μεγάλος μιλάμε για ΜΕΓΑΛΟ ΒΑΘΟΣ ΠΕΔΙΟΥ ενώ αν είναι μικρός μιλάμε για ΜΙΚΡΟ ΒΑΘΟΣ ΠΕΔΙΟΥ.

• ΣΚΗΝΗ:

Είναι μια σειρά από πλάνα που έχουν μια σαφή ΕΝΟΤΗΤΑ μεταξύ τους τόπου και χρόνου πιθανά και προσώπων. Αν αλλάξει ο χώρος ή ο χρόνος αλλάζει και η σκηνή

• ΣΕΚΑΝΣ:

Ένα σύνολο πλάνων και σκηνών που έχουν όμως μια ενότητα δράσης καθορίζει μια ΣΕΚΑΝΣ. Στη λογοτεχνία θα τον λέγαμε "ΔΙΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΚΥΚΛΟ" ή αλλιώς "ΚΕΦΑΛΑΙΟ"

• ΠΛΑΝΟ-ΣΕΚΑΝΣ:

Εδώ έχουμε ένα πλάνο μοναδικό μεγάλης διάρκειας που ταυτίζεται με όλη τη συγκεκριμένη σεκάνς, τον ίδιο δλδ αφηγηματικό κύκλο.
ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΜΟΖΟΥΚΙΝ
Το συγκεκριμένο αυτό Κινηματογραφικό ΠΕΙΡΑΜΑ, (του οποίου την ύπαρξη ορισμένοι αμφισβητούν), το οποίο έγινε από τον ΛΕΒ ΚΟΥΛΕΣΩΦ αναδεικνύει πρόδηλα την ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΔΥΝΑΜΗ του ΜΟΝΤΑΖ σε μια ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ.
Πήρε λοιπόν ο ΚΟΥΛΕΣΟΦ το ακίνητο και ανέκφραστο πρόσωπο του Ηθοποιού της εποχής του ΜΟΖΟΥΚΙΝ και ΤΡΙΑ ΠΛΑΝΑ με την εξής σειρά
 1)       Ένα πιάτο αχνιστής σούπας.
2)       Το πρόσωπο του Μοζούκιν (ακίνητο και ανέκφραστο).
3)       Το πτώμα μιας γυναίκας.
4)       Το ακίνητο πρόσωπο του Μοζούκιν.
5)       Ένα μωρό σε μία κούνια.
6)       Το ίδιο πρόσωπο του Μοζούκιν.
Το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ήταν μόλις προβληθεί συνεχόμενα η προηγούμενη σειρά να δημιουργήσει στους θεατές την εντύπωση ότι ο ΜΟΖΟΥΚΙΝ ΑΛΛΑΖΕΙ ΕΚΦΡΑΣΗ και ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ανάλογα με τα ερεθίσματα των αντικειμένων που υποτίθεται ότι έβλεπε.
Η ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ του ΜΟΝΤΑΖ λοιπόν είναι ΤΕΡΑΣΤΙΑ στην ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ.
ΟΡΙΣΜΟΣ όρου ΜΟΝΤΑΖ:
Ας δώσουμε έναν ορισμό του όρου, σύμφωνα με τον Γ. ΔΙΖΙΚΙΡΙΚΗ, Θεωρητικό Κινηματογράφου και Σκηνοθέτη

"Το μοντάζ είναι μια τεχνική και καλλιτεχνική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία όλα τα μέρη του έργου που γυρίστηκαν τμηματικά στο στούντιο η και αλλού, όχι με την χρονολογική τους σειρά όπως την προέβλεπε το σενάριο για λόγους οργανωτικούς και οικονομικούς ανασυνθέτονται κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις τάξης και διάρκειας, δημιουργώντας, με την συνδρομή των υπόλοιπων κινηματογραφικών εκφραστικών μέσων, την κινηματογραφική εικόνα, έκφραση του προσωπικού οράματος  του σκηνοθέτη το οποίο υλοποιεί με την αποφασιστική συνεργασία μιας ομάδας καλλιτεχνών και τεχνικών"


Πάμε τώρα στο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Διαβάζουμε την ΔΗΜΗΤΡΑ ΤΣΙΟΠΕΛΑ στο θέμα της:
"ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΗ ΓΡΑΜΜΙΚΟΥ ΜΟΝΤΑΖ"
και περιγραμματικά συνθέτουμε τα εξής σημαντικά:
ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ του ΣΕΡΓΚΕΪ ΑΪΖΕΝΣΤΑΪΝ για το ΜΟΝΤΑΖ
Με βάση το έργο του μεγάλου Κινηματογραφιστή
"ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ στην ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΦΟΡΜΑ"   (Dialectical approach to a film form)



H  τέχνη είναι μια διαρκής αντίθεση: 
- ως προς την κοινωνική της αποστολή, γιατί οφείλει να διακυρήσει τις αντιθέσεις της ύπαρξης 
- ως προς την φύση της, γιατι η φύση της είναι μια σύγκρουση ανάμεσα στην φυσική ύπαρξη και της δημιουργική τάση και 
- ως προς την μεθοδολογία της. 
  
Στον κινηματογράφο αυτή η διέγερση των αντιθέσεων και η παραποίηση των ακριβών πνευματικών εννοιών, επιτυγχάνεται μέσω δύο (όχι απαραίτητα συνδεόμενων) πλάνων, τα οποία όταν αντιπαραθέτονται, δημιουργούν μια νέα συναισθηματική κατασταση στον θεατή. Μια χρησιμη εξίσωση για αυτο το 
διαλεκτικό μοντάζ (αυτό που ο Eisenstein αποκαλεί 'montage of attractions') είναι η εξής: 
Θέση + Αντίθεση = Σύνθεση

O ΑΪΖΕΝΣΤΑΪΝ διαιρεί το μοντάζ σε ΠΕΝΤΕ (5) επί μέρους ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ:

1. ΜΕΤΡΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ:  Στο μετρικό μονταζ οι λήψεις ενώνονται σύμφωνα με το μήκος τους, σε ένα σχέδιο-φόρμουλα που ανταποκρίνεται σε ένα μέτρο μουσικής. Με το απόλυτο μήκος του κομματιού ήδη καθορισμένο, το περιεχόμενο της λήψης συντάσσεται έτσι ωστε να ταιριάζει απόλυτα.
2. ΡΥΘΜΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ:  Εδώ το γεγονός που βλέπουμε μέσα σε ένα κάδρο έχει την ίδια βαρύτητα με το σύνολο της λήψης.  Για παράδειγμα στο έργο "Odessa steps sequence" μέσα στο ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ , δεν είναι μόνο το σύνολο της κάθε λήψης που δημιουργεί ένταση αλλά και το αργό, ρυθμικό χτύπημα των ποδιών των στρατιωτών, που όντας ασυγχρόνιστο με τον γρήγορο ρυθμό συνολικού μονταζ του πλάνου, παραβιάζει όλες τις μετρικές απαιτήσεις. 
3. ΤΟΝΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ:  Το τονικό μοντάζ αντιπροσωπεύει ένα επίπεδο πάνω από το ρυθμικό μοντάζ και προκαλείται από τον συναισθηματικό τόνο μίας συγκεκριμένης ακολουθίας. Έτσι, για παράδειγμα, στην νεκρώσιμη ακολουθία του Vakulnichuk στο Potemkin, βλέπουμε το κάθε πλάνο να διαρκεί 5 ή 6 δευτερόλεπτα. Μέ το αργό της βήμα, η ακολουθία λειτουργεί ως τομή, καταλαγιάζοντας την βία της προηγούμενης σκηνής (προηγούμενο παράδειγμα) και προετοιμάζοντας τον θεατή για την επόμενη σκηνή που είναι ο βίαιος ξεσηκωμός των πολιτών. Η κίνηση του νερού, η αιώρηση των πουλιών, η ταλάντωση των καικιών, όλα συνισφέρουν στον ρυθμό της ακολουθίας. 
4. ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ:  Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα intellectual μοντάζ βρίσκεται σε μια σκηνή της ταινίας "Οκτώβρης", όπου μοντάρονται εικόνες των οποίων το κοινό στοιχείο είναι η σύνδεσή τους με την έννοια του Θεού. Τα κομμάτια αυτά συναρμολογήθηκαν σύμφωνα με μια καθοδική διανοητική πορεία προς τις ρίζες της έννοιας του Θεού, η οποία εξαναγκάζει τον θεατή να υποβληθεί σε αυτή την διανοητική διαδιακασία. Με λίγα λόγια εδώ το ΜΟΝΤΑΖ κατευθύνει διαλεκτικά τον θεατή σε μια συγκεκριμένη σκέψη.
5. ΜΟΝΤΑΖ ΘΕΑΣΗΣ:  (MONTAGE OF ATTRACTIONS) Εδώ έχουμε μεταφορικό παραλληλισμό του γεγονότος που έπεται με κάποιο άλλο συναφούς σημασίας. Για παράδειγμα μια ομάδα πατριωτών πρόκειται να σφαγιαστεί και στο επόμενο καρέ υπογραμμίζεται το γεγονός με την παρουσίαση μιας σφαγής ζώων. Η πρόσθεση εικόνων που δεν ανήκουν στο διηγούμενο γεγονός ενισχύει το νόημα και διευκολύνει την κατανόηση. 

ΑΛΛΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ περί ΜΟΝΤΑΖ

1. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΜΟΝΤΑΖ:  Λανσάρεται από τον GRIFFITH στις ταινίες του σαν μορφή διήγησης που ξεπερνάει την αδυναμία να παρουσιαστούν ταυτόχρονα δύο η περισσότερα γεγονότα με την εξέλιξή  Για παράδειγμα, η σχέση ανάμεσα στον κυνηγό και τον κυνηγημένο μοντάρεται παρουσιάζοντας εναλλάξ μια τον ένα και μια τον άλλο. Και οι εικόνες του καταδικασμένου σε θάνατο που ανεβαίνει αργά στην λαιμητόμο, εναλλάσονται με εκείνες του ταχυδρόμου που μεταφέρει το έγγραφο με την παραχώρηση χάρης. Το παράλληλο μοντάζ είναι δυναμικό και δραματικό. Η δομή του φαίνεται να επιμηκύνει τον αντιλαμβανόμενο χρόνο. Φαίνεται αυτό που συμβαίνει στην κατάσταση Α ταυτόχρονα με αυτό που συμβαίνει στην κατάσταση Β. 

 
2. ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΜΕΝΟ ΜΟΝΤΑΖ:  Το χρησιμοποιεί ο AHEL GANCE το  1922 στην ταινία "LA ROUE". Έγινε διάσημο από την σκηνή της εκτόξευσης μιας ατμομηχανής με τρελή ταχύτητα, όπου η δυναμική αίσθηση εντείνεται με την ακολουθία πλάνων όλο και πιο σύντομων. Mε λίγα λόγια οι σκηνές επιταχύνονται με το χρόνο συνεχώς. 




3. ΑΟΡΑΤΟ ΜΟΝΤΑΖ 
 Κυριαρχεί στο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΣΙΝΕΜΑ 1930-40. 
 Η διαίρεση σε πλάνα δεν έχει άλλο σκοπό από την ανάλυση του συμβάντος, σύμφωνα με της υλική και δραματουργική λογική της σκηνής. Το πνεύμα του θεατή διαχωρίζει φυσικά τις οπτικές γωνίες που προσφέρονται από τον σκηνοθέτη, αφού εξαρτώνται από την γεωγραφία της δράσης και την μετακίνηση του δραματουργικού ενδιαφέροντος. 

ΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ του ΜΟΝΤΑΖ
Στην ιστορία του ΚΙνηματογράφου έχουμε γενικά δύο τεχνικές για την παραγωγή του ΜΟΝΤΑΖ

• ΤΟ ΓΡΑΜΜΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ που αναφέρονταν στην παλιότερη εποχή της μηχανικής επεξεργασίας του φιλμ και του ήχου σε μαγνητικές ταινίες με τη βοήθεια της μονταζιέρας. Η λειτουργία και ο συγχρονισμός επιτυγχάνονταν με μηχανική χρήση της μηχανής
• ΤΟ ΜΗ ΓΡΑΜΜΙΚΟ ΜΟΝΤΑΖ αναφέρεται στην ψηφιακή εποχή της πληροφορικής και των υπολογιστών όπου εδώ έχουμε συγχρονισμό εικόνας και ήχου και άλλου υλικού με ηλεκτρονικό τρόπο με τη βοήθεια προγραμμάτων επεξεργασίας φιλμ-βίντεο.

Φίλες και φίλοι, έχω την εντύπωση ότι σας ΚΟΥΡΑΣΑ.....! Ναι, το διαισθάνομαι, αλλά πιστεύω το θέμα να πλουτίσει τις γνώσεις όλων μας πάνω στις τεχνικές και στην ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ του ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ, αποτέλεσμα δουλειάς μιας ολάκερης ομάδας ειδικών πάνω στο αντικείμενο, για τη δική μας ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ και ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ.


Πηγες:

• Γιάννης Καραμπίτσος "Ο Ρόλος του μοντάζ στην Κινηματογραφική διεργασία" 
• Έντυπο-Περιοδικό CAMERA STYLO
• Ιστοσελίδα  http://camerastyloonline.wordpress.com
• Ιστοσελίδα http://www.aiia.csd.auth.gr/LAB_STUDIES/POSTGRADUATE_STUDIES/
• courses/Production/projects/Doc%20Non-linear%20editing.pdf