Batman, η μεταφορά στον κινηματογράφο. Μέρος 3: Tim Burton vs Christopher Nolan-Συμπεράσματα

 Αγαπημένοι μας  συνοδοιπόροι στο CINEFIL

Σήμερα θα ολοκληρώσουμε το μεγάλο αφιέρωμα που κάναμε εγώ με τον αγαπημένο φίλο Γιώργο Δερβεντλή από το blog του

My Little Stories

Για πάμε να θυμηθούμε που μπορείτε να βρείτε τα δύο προηγούμενα:

Μέρος 1ο: Η προσέγγιση του Tim Burton

Μέρος 1ο: η προσέγγιση του Christopher Nolan

Εισαγωγή

Στην προσέγγισή μας αυτή, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη τις διαφορετικές χρονικές περιόδους που γυρίστηκαν οι ταινίες. Ο λόγος είναι απλός. Οι ταινίες φαντασίας, ειδικά βασισμένες πάνω σε κόμικς, εξ ορισμού θα χρειαστούν το μέγιστο στα οπτικά εφέ. Και ο χρόνος θα κρίνει την ένταση της τεχνολογίας που έχουν στα χέρια τους διαθέσιμη να τους στηρίξει.

Οι ταινίες του Μπάρτον λοιπόν γυρίστηκαν το 1989 και 1992 αντίστοιχα

Η τριλογία του Νόλαν γυρίστηκε  το 2005, το 2008 και το 2012 αντίστοιχα.

Η διαφορά είναι από 16 έως 20 χρόνια. Και είναι μεγάλη για τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία στον κινηματογράφο. Αυτό οφείλουμε να το πάρουμε υπ' όψη μας.

Ο Μπάτμαν κάθε σκηνοθέτη

Βασικό στοιχείο στην ανάλυσή μας είναι να δούμε πως προσέγγισαν οι δύο μεγάλοι σκηνοθέτες τον κύριο ήρωα, τον Μπατμαν. Με ποια εξωτερικά γνωρίσματα, με ποια φιλοσοφία ζωής. Βέβαια, ο συγγραφέας έχει ορίσει τα όρια αλλά δεν παύει κάθε δημιουργός να έχει τη δική του πινελιά.

Οι δύο κεντρικοί πρωταγωνιστές δεν έχουν μεγάλες διαφορές. Εμφανισιακά και οι δύο είναι εντυπωσιακοί, όμορφοι άντρες, με γοητευτικά εξωτερικά χαρακτηριστικά. 

Michael Keaton: Ο Μπατμαν του Tim Burton

Christian Bale: Ο Μπατμαν του Christopher Nolan

Ο Μπάτμαν του Μπάρτον είναι περισσότερο αινιγματικός, διακρίνουμε σε αυτόν πιο βαθύτερα απωθημένα χαρακτηριστικά. Είναι λίγο πιο σκοτεινός. Ο Νόλαν, στην τριλογία του, έχει το χρόνο να χειριστεί πολύ περισσότερο τον κεντρικό ήρωα καθώς αφιερώνει πολύ μεγάλο χρόνο στην διαδικασία διαμόρφωσής του. Παρακολουθούμε δηλαδή τον Μπατμαν στην προ Γκόθαμ εποχή, στις μαρτυρικές περιπλανήσεις του στην Κίνα, στο χώρο όπου εκπαιδεύεται. Εκεί έχουμε την ευκαιρία να δούμε πολλά από τα εσωτερικά στοιχεία του χαρακτήρα του που ο Μπάρτον δεν δίνει.

Ένα σημαντικό σημείο στη διαφορά των δύο χαρακτήρων είναι ότι ο Μπατμαν του Νόλαν, απέχει από αυτό που λέμε "ακραία βία", αυτό που λέμε "θάνατος". Πάντα προσπαθεί να βάλει μια σαφή διαχωριστική γραμμή ακόμα και στους κορυφαίους εχθρούς του, τον Τζόκερ ή τον Μπέην.

Τέλος, ο Νόλαν, πάλι έχει την "ευκαιρία" λόγω του μεγάλου χρόνου που έχει στα χέρια του, τρεις ταινίες έναντι δύο, να αναδείξει και τα μελαγχολικά εκείνα στοιχεία του χαρακτήρα του. Αυτά θα τα δούμε τόσο στην απόφασή του να αποτελέσει το "μαύρο πρόβατο" στον "Σκοτεινό Ιππότη" και να υποστεί εκείνος την περιφρόνηση του κοινού αλλά και στην υπαρξιακή του προσπάθεια να υπερβεί και να υπερνικήσει τους ατομικούς του φόβους.

Με λίγα λόγια ο χαρακτήρας του Μπατμαν στο έργο του Νόλαν είναι πλήρως αναπτυγμένος σε μεγάλη διάρκεια της φάσης της ζωής του.

Αισθητική αντίληψη

Εδώ έχουμε να μιλήσουμε για τα αισθητικά στοιχεία που κυριαρχούν στο χώρο και στους χαρακτήρες των έργων των δύο δημιουργών. Μιλάμε δηλαδή για τον ίδιο το χώρο δράσης, την Gotham City, τα σκηνικά, αλλά και το "φαίνεσθαι" των κεντρικών χαρακτήρων.

Η, κατά Τιμ Μπάρτον, Γκόθαμ Σίτυ

Η Γκόθαμ Σίτυ του Τιμ Μπάρτον

Η Γκόθαμ Σίτυ του Κρίστοφερ Νόλαν

Η Γκόθαμ Σίτυ του Κρίστοφερ Νόλαν

Η διαφορά στην αισθητική των δύο κινηματογραφιστών είναι πολύ μεγάλη. Γνωρίζουμε ότι ο Τιμ Μπάρτον είναι ο κατ' εξοχήν "καρτουνίστας" της έβδομης τέχνης. Το δικό του αισθητικό περιβάλλον είναι γνωστό για το βαρύ γκόθικ ντεκόρ του. Το συναντάμε σε όλες του τις ταινίες. Το έντονο χρώμα, τα τραβηγμένα και επιβλητικά σκηνικά που σχεδόν πάντα ξεφεύγουν από τα ορθολογιστικά όρια. Το ίδιο θα κάνει και στις δύο ταινίες του με τον Μπατμαν, δημιουργώντας μια  Γκόθαμ Σίτυ παράταιρη, γκόθικ, επιβλητική. 

Σε αντίθεση, ο Κρίστοφερ Νόλαν, χρησιμοποιεί το κλασικό αισθητικό περιβάλλον των μεγάλων αστικών κέντρων και μεγαλουπόλεων. Ρεαλιστικές εικόνες και ασφυκτικό περιβάλλον χωρίς παραμορφώσεις.

Η Αισθητική του Τιμ Μπάρτον είναι η δημιουργία ενός σκοτεινού λυρικού έπους όπως αυτό επιβεβαιώνεται και επισφραγίζεται στο "Batman returns".

Όσον αφορά τους ήρωες και των δύο σκηνοθετών, δεν έχουμε ουσιαστικές διαφορές στην αισθητική τους. 

Σκηνοθεσία

Τιμ Μπάρτον

Οι απανταχού εραστές του μεγάλου Τιμ Μπάρτον γνωρίζουν τον κλασικό "παραμυθά" της σύγχρονης έβδομης τέχνης. Και μάλιστα προς το σκοτεινό της ύφος. Έτσι λοιπόν στην πρώτη ταινία, στον "Batman" χτίζει το γνωστό του περιβάλλον, το γοτθικό σκοτεινό ύφος και φυσικά τους χαρακτήρες δράσης. Ατμόσφαιρα, ρυθμός, πλάνα, εικόνα, όλα εξελίσσονται στους γνωστούς ρυθμούς.

Στο "Batman returns", ο Μπάρτον έχει ήδη χτίσει το περιβάλλον δράσης, το χώρο, τους κύριους χαρακτήρες. Στην δεύτερη ταινία του θα ασχοληθεί με τους "κακούς" χαρακτήρες του, τον Πιγκουίνο και την Σελίνα/Catwoman όπως και με τον Σρέκ. Το δημιουργικό κομμάτι πέφτει στους χαρακτήρες αυτούς, οι οποίοι κερδίζουν και το κύριο βάρος έναντι του Μπάτμαν.

Ο Μπάρτον στο έργο του παίζει με μοναδική μαεστρία το γνωστό του παιχνίδι ανάμεσα στον κινηματογραφικό ρεαλισμό και στο καρτούν. 

Κρίστοφερ Νόλαν

Ο έτερος εδώ δημιουργός της μεγάλης τριλογίας έχει μια διαφορετική οπτική ματιά στις ταινίες του. Δεν θα ακολουθήσει το ύφος του Μπάρτον γιατί ....δεν είναι Μπάρτον.
Το παρακμιακό περιβάλλον της Γκόθαμ Σίτυ είναι καθηλωτικό. Πολλές από τις σκηνές αγγίζουν τα όρια του σκοταδιού. Η δράση είναι καταιγιστική και πραγματικά δεν σου δίνει μήτε αναπνοή κάποιες στιγμές. 

Στην δεύτερη ταινία θα δώσει πολύ μεγάλο χώρο στον Χηθ Λέτζερ να θριαμβεύσει ως Τζόκερ. Ρίχνει το βάρος του στον ρεαλισμό αλλά εντάσσει μέσα σε αυτόν την ένταση, την αγωνία, το ρυθμό και τη δράση. 

Στην τρίτη ταινία της τριλογίας ο Νόλαν κάνει αλλαγές κύρια στο επίπεδο του καστ. Στο κάδρο θα βάλει τρία νέα πρόσωπα, στα οποία δίνει χώρο αυτή τη φορά. O επιβλητικός και θηριώδης Τομ Χάρντι ως Μπέην αναλαμβάνει τον κύριο ρόλο του κόντρα ήρωα, η Άνν Χάθαγουέη θα ερμηνεύσει την Σελίνα και τέλος ο Τζόζεφ Γκόρντον Λέβιτ ως Τζον Μπλέηκ θα πάρει σοβαρό χρόνο αλλά και ρόλο ως μελλοντικός Ρόμπιν.

Η Τρίτη ταινία του Τιμ Μπάρτον που δεν έγινε ποτέ.

Σήμερα θα είχαμε και εκεί τριλογία από τον μεγάλο σκηνοθέτη και η σύγκριση του έργου θα ήταν ισοβαρής αλλά η Warner Bros είχε άλλη άποψη. Ενώ όλα ήταν σύμφωνα για το γύρισμα της τρίτης ταινίας, ο Τιμ Μπάρτον βρέθηκε ξαφνικά μπροστά σε μια ανεξήγητη άρνηση εκ μέρους της εταιρείας, η οποία μάλιστα προσπάθησε να "μπαλώσει" την τριβή στις σχέσεις της με τον σκηνοθέτη, προτείνοντάς του κάτι άλλο. 

Ο λόγος της ματαίωσης της τρίτης ταινίας του Μπάρτον ήταν η "ανησυχία" και η "δυσφορία" μερίδας του κοινού για την σκοτεινή γκόθικ πλευρά του Μπάτμαν, η οποία είναι απαγορευτική για το παιδικό, νεανικό κοινό. Έτσι οι πιέσεις προς την εταιρεία την οδήγησαν στην οριστική ματαίωση.,

Μουσική

Τη μουσική σύνθεση για τις πέντε μεγάλες ταινίες μοιράστηκαν τρεις πολύ μεγάλοι μουσικοσυνθέτες του κινηματογράφου. Θα τους δούμε αναλυτικά και πως η μουσική τους σημάδεψε στην κυριολεξία τις διαφορές.

DANY ELFMAN

Γεννημένος το 1953, ο Αμερικάνος σκηνοθέτης, μόνιμος συνεργάτης του Τιμ Μπάρτον, ήταν αυτός που έντυσε μουσικά τις δύο ταινίες του σκηνοθέτη.

HANS ZIMMER

Γεννημένος το 1957 ο μεγάλος Γερμανός μουσικοσυνθέτης, θα δουλέψει τη μουσική στην τριλογία του Κρίστοφερ Νόλαν.

JAMES NEWTON HOWARD

Γεννημένος το 1951 ο επίσης μεγάλος Αμερικανός μουσικοσυνθέτης θα ντύσει με τη μουσική του την πρώτη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν "Batman begins" μαζί με τον Χάνς Ζίμμερ.

Τρείς τεράστιοι μουσικοί, από αυτούς που έχουν σημαδέψει τον σύγχρονο μουσικό κινηματογράφο, χωρισμένοι σε δύο μέρη δίνουν τη δική τους χροιά στις πέντε ταινίες του Μπάτμαν.

Ο Ντάνυ Έλφμαν, γνωστός από τις δουλειές και την ταυτότητά του δίνει μια συμφωνική επένδυση για τις δύο ταινίες του Μπάρτον μέσα σε ένα ντελίριο πραγματικό. Μουσική πνευστών και εγχόρδων μέσα σε μια παραμυθένια και γοτθική διάθεση. Μελωδική, ρυθμική, δυνατή, είναι στιγμές που σε συγκινεί και άλλες που σε τρελαίνει με το ύφος της.

Ο Χάνς Ζίμμερ με τον Τζέημς Νιούτον Χάουαρντ γράφουν μια επική μουσική για την τριλογία του Νόλαν που και αυτή σημαδεύει την κινηματογραφική μουσική σκηνή. Ύφος βαρύ, μελαγχολικό, γεμάτο βαθιά συναισθήματα, με επικές εξάρσεις κορύφωσης.

Με λίγα λόγια η μουσική που συνόδευσε και σημάδεψε τα έργα των δύο σκηνοθετών ήταν τέτοια που τους έδωσε και απόλυτα ξεχωριστή ταυτότητα.

Ερμηνείες

Ένα μεγάλο συμπέρασμα που βγάζει κανείς μελετώντας τις πέντε αυτές ταινίες είναι ότι στο θέμα των ερμηνειών έχουμε ένα πρωτοφανές μεγάλο ρεσιτάλ δεύτερων ρόλων.

Οι χαρακτήρες που παρέλασαν από τις ταινίες, είναι τέτοιοι και οι ηθοποιοί που τους ερμήνευσαν τέτοιας ιστορίας και ποιότητας που πραγματικά άνετα θα μπορέσει κανείς να πει ότι υπερκέρασαν κατά πολύ τους δύο πρωταγωνιστές: Μάικλ Κήτον και Κρίστιαν Μπέηλ.

Αυτό δεν αποτελεί ένα είδος μομφής στους δύο κεντρικούς πρωταγωνιστές, κάθε άλλο. Η ερμηνεία τους ήταν εξαιρετική και στις δύο τους ταυτότητες. Και ως Μπρους Γουέην και ως Μπάτμαν. Και μιας και το θίξαμε αυτό, να πούμε ότι ο Κήτον έδειξε πολύ καλύτερη εικόνα ως Μπρους Γουέην ενώ ο Μπέηλ είναι πολύ καλύτερος ως Μπατμαν.

Τα μεγάλα "κρυφά χαρτιά" των δύο σκηνοθετών ήταν:

Μισέλ Πφάιφερ  ως Σελίνα Κάιλ/Catwoman στον Τιμ Μπάρτον

Παρουσία συγκλονιστική για την μεγάλη ηθοποιό λειτουργεί ως καταλύτης στην δεύτερη ταινία του Μπάρτον. Μια ερμηνεία για όλα. Από την αφελή, άτσαλη, ασουλούπωτη γραμματέα ως τη μοιραία σκοτεινή παραμυθένια γυναίκα της εκδίκησης. Μια μεταστροφή που φέρει την υπογραφή της.

Ντάνυ ντε Βίτο ως Οσβαλντ Κομπλεποτ

Περνάει εντυπωσιακός από την ερμηνεία του. Εντάξει, η εμφάνιση, λες είναι και προϊόν αισθητικής παρέμβασης αλλά η ερμηνεία, το εσωτερικό πάθος, τα συναισθήματα, η ομιλία είναι κάτι το εκπληκτικό για τον εξαίρετο ηθοποιό. Κερδίζει κάθε εντύπωση.

Χηθ Λέτζερ ως Τζόκερ 

Τι να πει κανείς για τον αδικοχαμένο νεαρό ηθοποιό. Η ερμηνεία του ως Τζόκερ στον "Σκοτεινό Ιππότη" του Νόλαν του χάρισε ένα δικαιωματικό Όσκαρ αλλά και τον στοίχειωσε πραγματικά. Συγκλονιστικός χωρίς δεύτερο λόγο.

Επίσης όλοι οι δεύτεροι ρόλοι και στις πέντε ταινίες έγραψαν τη δική τους ιστορία αναδεικνύοντας αυτό που είπαμε για τη σημασία τους και τη σφραγίδα που άφησαν

Μια υποκειμενική μου άποψη, τι προτιμώ

Αν με ρωτήσετε, προσωπικά, καθαρά υποκειμενικά, ποια ταινία θα επέλεγα από τις πέντε των δύο σκηνοθετών, θα σας έλεγα με ένα μόλις κλικ παραπάνω το:

"Batman returns"

Ύφος, διάθεση, ατμόσφαιρα, συγκινήσεις, συναισθήματα.

Παράρτημα: Η κοινωνιολογική προσέγγιση του Μπατμαν

Εδώ, θα ήθελα να κάνω μια προσέγγιση πάνω στο τι σηματοδοτεί κοινωνικά ή και πολιτικά αν θέλετε ο Μπάτμαν. Ο Γιώργος Δερβεντλής, στο 1ο μέρος, μας έδωσε ανάγλυφα το πότε γεννήθηκε ο συγκεκριμένος "ήρωας". Επίσης στο 2ο μέρος, έκανε νύξεις για το πως προσέγγισαν τον Μπάτμαν οι κοινωνικοί αναλυτές. Κάτι που δόθηκε με μεγάλες αποκλίσεις καθώς, η δράση του, έχει χαρακτηριστεί από αναρχική έως φασιστική.

Ο αναφερόμενος "ήρωας" είναι πνευματικό παιδί των BOB CANE & BILL FINGER. Γέννημα κόμικ πάνω στο σχέδιο και στο χαρτί το 1939. 

Για να προσεγγίσουμε κοινωνιολογικά θα πρέπει να κατανοήσουμε τις ιδιαίτερες κοινωνιολογικές συνθήκες της Αμερικάνικης κοινωνίας και συνάμα πνευματικής κουλτούρας.

Οφείλουμε λοιπόν να θυμηθούμε ότι η άρχουσα ιδεολογία και επικρατούσα κοινωνική συγκρότηση στις ΗΠΑ έχει, προ πολλού, εξοβελίσει κάθε συλλογική δράση απέναντι στην παρακμή, τη διαφθορά και στη σήψη και το έχει κάνει μάλιστα και με βρώμικους τρόπους.

Η άνθηση του υπόκοσμου, της Μαφίας και ενός κράτους ασφυκτικά απολυταρχικού και διεφθαρμένου έχει χτυπήσει, βιάσει στην κυριολεξία την μαζική δράση. Η Κοινωνία ως άμυνα έχει ως τρόπο αντίδρασης το "ατομικό". 

Αυτές είναι οι συνθήκες που γέννησαν τους "Υπερ-ήρωες". Ένας από αυτούς ο Μπατμαν. Συνήθως είναι "τέκνα" πλουσίων αστικών οικογενειών, που αναλαμβάνουν να υποκαταστήσουν την συλλογική κοινωνική δράση, να λειτουργήσουν αυτόκλητα στο όνομά της. Ο σκοπός τους, ναι μεν, στη θετική τους πλευρά είναι η "κάθαρση από το έγκλημα και τη διαφθορά" αλλά δεν ερμηνεύουν τις αιτίες του υπόκοσμου. Απλώς τις παραπέμπουν σε κάποιες προσωπικές, ατομικές εκτρωματικές προσωπικότητες.

Αυτό ακριβώς υπηρετεί και ο Μπατμαν και αυτό αναδεικνύουν περίτρανα και οι δύο μεγάλοι σκηνοθέτες στις πέντε ταινίες τους. Σίγουρα οι προθέσεις είναι καλές αλλά δείτε πως μπορεί αυτές να "αναστραφούν" στην πορεία! Κάτι εφιαλτικό που το δίνει με ανάγλυφο τρόπο ο υπέροχος διάλογος του Τζόκερ με τον Μπάτμαν στον "Σκοτεινό Ιππότη".  Αν παρακολουθήσετε με μεγάλη προσοχή τι ακριβώς λέει ο Τζόκερ-Χηθ Λετζερ στον Μπάτμαν θα δείτε ακριβώς τον κίνδυνο της ταύτισης αυτής της θανάσιμης σχέσης.

Συμπερασματικά λοιπόν, η προσωπική δράση του Μπάτμαν-"σωτήρα" σπρώχνει την κοινωνία και τη συλλογική δράση στο παρασκήνιο, την εξοβελίζει από τη σκηνή, μετατρέπει τους ανθρώπους σε άβουλους θεατές καθώς εκείνος αναλαμβάνει τη δράση, στο όνομά τους.

Μια δράση λοιπόν που, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ότι χειραφετεί τον άνθρωπο ή τον απελευθερώνει.

Επίλογος

Φίλες και φίλοι,

Το συλλογικό τριπλό μας αφιέρωμα πάνω στην κινηματογραφική σύλληψη και δημιουργία του Μπάτμαν από δύο μορφές του σύγχρονου σινεμά, (Μπάρτον-Νολαν), έφτασε στο τέλος του.

Προσπαθήσαμε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο αναλυτικοί για να γίνει αυτή η ανάλυση ουσιαστική, λειτουργική και χρήσιμη. Οι δύο μεγάλοι σκηνοθέτες τίμησαν την τέχνη τους, δίνοντάς μας πέντε πολύ μεγάλες δημιουργίες αντάξιες της φήμης τους και της ικανότητάς τους.

Ελπίζω να διασκεδάσατε μαζί μας.

Από εμένα και τον Γιώργο Δερβεντλή, καλές και γιορτινές μέρες.

Μένετε συντονισμένοι στο "ΣΙΝΕΦΙΛ", θα είμαστε κοντά σας και τις γιορτές.

Στην επόμενη ανάρτηση σας περιμένει μια ακόμα ΕΚΠΛΗΞΗ!