"Ο Λαβύρινθος του Πάνα" Το πολιτικό, λυρικό και δραματικό αριστούργημα του Gilliermo Del Toro

 Αγαπημένοι μου σινεφίλ,

στην κινηματογραφική σας διαδρομή στον μαγικό κόσμο του σινεμά, έχετε νιώσει ποτέ, το βίωμα, μια ταινία να σας έχει συγκλονίσει τόσο πολύ που να θεωρείτε τη στιγμή μοναδική;

Ακούγομαι υπερβολικός ε; Ίσως. Όμως το συναίσθημα χωρίς την αίσθηση της υπερβολής χάνει την ποίησή του. Για να το αισθανθείς βαθιά και βιωματικά μέσα σου, πρέπει να του ανεβάσεις την ένταση στο μέγιστο. Να το αφήσεις να σε παρασύρει. Να του επιτρέψεις να σε κάνει να γελάς τόσο μα τόσο πολύ ή επίσης να κλαις ασταμάτητα σε σημείο να αναρωτιέσαι για το τι ακριβώς σου συμβαίνει.

Μια τέτοια ταινία θα σας παρουσιάσω απόψε φίλες και φίλοι του Cinefil. Και θα σας καλωσορίσω στον μαγικό, ποιητικό, δραματικό και φανταστικό κόσμο ενός πολύ μεγάλου σκηνοθέτη, σεναριογράφου, παραγωγού και λογοτέχνη. Ενός Λατίνου Μεξικάνου.

Κυρίες και κύριοι, έχω την τιμή να σας παρουσιάσω την δραματική ποιητική ταινία φαντασίας του:

GUILLIERMO DEL TORO

"Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ του ΠΑΝΑ"

(Pan's labyrinth)

Το πρώτο πράγμα που μπορεί να ρωτήσει κανείς πριν δει την ταινία, είναι τι είδους είναι; ποιες ετικέτες μπορεί κάποιος να τις αποδώσει ως "tags" (για να χρησιμοποιήσουμε και σύγχρονους όρους). Η ταινία λοιπόν έχει στοιχεία φαντασίας, έχει στοιχεία πολέμου, είναι σαφέστατα δράμα, κατακλύζεται από ποιητική ατμόσφαιρα. Είναι βαθύτατα αντιφασιστική (!), έχει στοιχεία παιδικού παραμυθιού. Είναι γεμάτη αλληγορίες και συμβολισμούς, τους οποίους ο θεατής οφείλει να τους αναζητήσει. Και όπως κλείνει και η αναφορά του αφηγητή "Τα σημάδια αυτά είναι ορατά μόνο σε αυτούς που ξέρουν πού θα κοιτάξουν"

Guilliermo Del Toro

Λίγα πράγματα για αυτό το "τρομερό" παιδί, δημιουργό του κινηματογράφου. Για αυτόν τον ποιητή της έβδομης τέχνης που ακροβατεί στα βήματα της φαντασίας, του παραμυθιού, του τρόμου, του έπους, του κοινωνικού δράματος. Γεννημένος το 1964, σε ηλικία 57 ετών σήμερα, στην Γκουανταλαχάρα του Μεξικού (χρωστάω ένα αφιέρωμα στον μεγάλο αυτό σκηνοθέτη).

Σενάριο και Σκηνοθεσία δική του λοιπόν όπως το έχει σε πολλά του έργα

Πρεμιέρα: 8 Φλεβάρη 2007 στην Ελλάδα

Συντελεστές

Κινηματογράφιση:  Guillermo Navarro

Μοντάζ: Bernat Vilaplana

Σχεδιασμός παραγωγής: Eugenio Caballero

Κάστ: Sara Bilbatua

Μουσική: Javier Navarrete

Σκηνογραφία: Pilar Revuelta

Ενδυματολογία: Lala Huete

Ερμηνείες

IVANA BAQUERO στο ρόλο της μικρής Οφηλίας

SERGI LOPEZ στο ρόλο του στρατηγού Vidal

MARIBEL VERDU στο ρόλο της Mercedes

DOUG JONES στο ρόλο του Φαύνου (Πάνα)

AMANDA GIL στο ρόλο της μητέρας Carmen

ALEX ANGULO στο ρόλο του γιατρού Ferreiro

Το κοινωνικό-πολιτικό περίγραμμα της ταινίας

Η ταινία θα μας μεταφέρει στην Ισπανία του 1944. Με τον Β' παγκόσμιο πόλεμο να γέρνει προς το τέλος του, η Ισπανία ζει στη σκιά της αιμοσταγούς φασιστικής χούντας του Φράνκο. Ο στρατός καταδιώκει με μανία, στα έσχατα σύνορα της Ισπανίας προς τη Γαλλία, θύλακες οργανωμένης και ένοπλης αντίστασης.

Μέσα από το πρόσωπο του στρατηγού Βιντάλ, θα παρακολουθήσουμε το εκτρωματικό εγκληματικό πρόσωπο του στρατού του Φράνκο, ως περιφερόμενων αιμοσταγών δολοφόνων. Η Ισπανία νοσεί εδώ και χρόνια. Το φίδι εκτρέφεται και χύνει το δηλητήριό του σε όλο το κοινωνικό φάσμα. 

Θέμα-πλοκή

 “Πολύ καιρό πριν, στο βασίλειο του Κάτω Κόσμου, δεν υπήρχε το ψέμα και ο πόνος. Εκεί ζούσε μια πριγκίπισσα, που ονειρευόταν τον κόσμο των ανθρώπων. Ονειρευόταν το γαλάζιο ουρανό, την αύρα του αέρα και το φως του ήλιου.

Μια μέρα, ξεγλιστρώντας απ’ τους φύλακές της, η πριγκίπισσα δραπέτευσε. Μόλις βγήκε έξω, τυφλώθηκε απ’ το φως και έχασε κάθε μνήμη απ’ το παρελθόν της. Ξέχασε ποια ήταν κι από που προερχόταν. Το σώμα της υπέφερε από το κρύο, τις αρρώστιες και τον πόνο. Και τελικά πέθανε.

Παρ’ όλα αυτά, ο πατέρας της, ο βασιλιάς, πίστευε ότι το πνεύμα της πριγκίπισσας θα γύριζε πίσω, ίσως σε κάποιο άλλο σώμα, σε κάποιο άλλο μέρος, κάποια άλλη στιγμή. Και θα την περίμενε μέχρι να πεθάνει, μέχρι να σταματούσε η γη.

***

Και λένε ότι η πριγκίπισσα επέστρεψε στο βασίλειο του πατέρα της. Και ότι βασίλεψε με δικαιοσύνη και με αγνή καρδιά για πολλούς αιώνες. Ότι την αγαπούσαν όλοι. Και ότι άφησε πίσω της σημάδια από το πέρασμά της στη Γη, ορατά μόνο σε αυτούς που ξέρουν πού να κοιτάξουν”

Στο έργο θα παρακαλουθήσουμε την Κάρμεν, που είναι έγκυος και με την μικρή της κόρη μετακομίζουν στα βόρεια της χώρας. Προορισμός ένα χωριό κοντά σε μέτωπο συγκρούσεων του στρατού με αριστερούς αντάρτες. Εκεί θα συναντήσουν τον στρατηγό Βιντάλ, σύζυγο της Κάρμεν και θετό πατέρα της μικρής Οφηλίας.

Η μικρή Οφηλία, θα προσπαθήσει να ταιριάξει και να χωρέσει τα δικά της τρυφερά και παιδικά όνειρα μέσα σε ένα φριχτό κόσμο στον οποίο ο θετός πατέρας της ηγείται και εκφράζει θεσμικά και προσωπικά τη βία, το θάνατο και την κτηνωδία.

"Λιμάνι" αγκαλιάς στην καθημερινότητα της Οφηλίας είναι η δυναμική νεαρή γυναίκα, η Μερσέντες, που δουλεύει στην υπηρεσία του Βιντάλ, χειραφετημένη, μαχητική, αγωνίστρια. Σε αντίθεση με την πλήρως υποταγμένη μητέρα της, η Οφηλία θα βρει στην Μερσέντες ένα πιο δυναμικό στήριγμα προστασίας απέναντι στον γκρίζο κόσμο που την περιβάλλει.

Η ψυχή της θα επιχειρήσει τη μεγάλη υπέρβαση. Θα προσπαθήσει να "σπάσει" τα σύνορα αυτού του κόσμου και να μεταπηδήσει στο δικό της παραμυθένιο φανταστικό κόσμο, όπου εκεί θα περιπλανηθεί, ως καλεσμένη, από παράξενα πλάσματα, σε ένα ιδιαίτερο ταξίδι και ρόλο που δεν είχε ποτέ της διανοηθεί.

Για να σταθούμε λίγο σε μια βαθύτερη προσέγγιση του υπέροχου αυτού έργου, όπως μας την δίνει η αγαπητή μας φίλη Katerinabunny με μια συγκροτημένη και αναλυτική σκέψη:

"Ένα έργο που μπλέκει αριστοτεχνικά ένα σκοτεινό παραμύθι, με μια σκληρή πραγματικότητα, γραμμένο και σκηνοθετημένο από τον εκπληκτικό Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Αν και έχουν περάσει χρόνια που το είδα, έχω ακόμα ζωντανά τα δυνατά συναισθήματα που μου άφησε.

Χωρίς να θυμάμαι λεπτομέρειες, μου έχουν μείνει έντονα, τα νοήματα και οι αλληγορίες που ήταν γεμάτη η ταινία. 

Η δράση της ταινίας λαμβάνει χώρα την σκοτεινή εποχή για την Ισπανία, της δικτατορίας του Φράνκο. Παρακολουθούμε τη μικρή Οφήλια με την έγκυο μητέρα της, που έρχονται να ζήσουν σε ένα μικρό χωριό που διοικεί ο νέος πατριός της, ένας σκληρός και βίαιος άνθρωπος, που έχει βάλει σαν σκοπό του να εξοντώσει κάθε αντίδραση απέναντι στο Φρανκικό καθεστώς.

Η Οφηλία, ένα κοριτσάκι με πολύ ζωηρή φαντασία, προσπαθεί να ανταπεξέλθει στην σκληρή πραγματικότητα που καλείται να ζήσει, φτιάχνοντας ένα φανταστικό κόσμο γεμάτο περίεργα μαγικά και τρομακτικά πλάσματα.

Ότι συμβαίνει στην ταινία έχει κρυφά νοήματα και αλληγορίες. Η υποταγμένη μητέρα που κυοφορεί τον καρπό του κακού πατριού, όπως η Ισπανία κυοφορεί τον σπόρο του φασισμού. Η εγκυμοσύνη αρρωσταίνει την μητέρα, που σε όλη την πορεία του έργου την βλέπουμε συνέχεια να χειροτερεύει,  όπως ο φασισμός δηλητηρίασε τη χώρα. Γύρω όμως από το σπίτι του πατριού, αναπτύσσεται αντίσταση. Σε κάθε μορφή. Φυσική και φανταστική. Ο κόσμος αντιστέκεται, το δάσος αντιστέκεται. Δυνατές σκηνές ακολουθούν η μια την άλλη. Κάποιες στον φανταστικό κόσμο της Οφηλίας, όπως το φοβερό τέρας, που ζει στο υπόγειο κάτω από το δωμάτιο του κοριτσιού,  φοράει τα μάτια του στις παλάμες του και είναι απειλή για ότι ζωντανό βρίσκεται γύρω του. Αλλά και στην πραγματική ζωή. Η αγριότητα και ο σαδισμός του πατριού, που δεν διστάζει να βασανίσει άγρια και να σκοτώσει όποιον θεωρεί ότι αντιστέκεται. Η  δυναμική Μερσέντες, υπηρεσία του πατριού της Οφηλίας, εμφανίζεται ως το άκρως αντίθετο από την υποταγμένη μητέρα της και μάχεται ενάντια στο κακό που απλώνεται, ενώ παράλληλα προσπαθεί να βοηθήσει το κορίτσι.

Το έργο τελειώνει με μια  συγκλονιστική κορύφωση και κάθαρση που δίνει η Οφηλία, αλλά και με το συγκλονιστικό μήνυμά της, αφού η ίδια δεν αφήνει να την καταπιεί το κακό που αντιπροσωπεύει ο πατριός της."

(Katerinabunny )

Η ταινία συνοδεύεται από μια μαγευτική μουσική επένδυση, που απογειώνει τις αισθήσεις που προκαλεί το έργο.

Είχα διαβάσει ότι ο ΝτελΤορο είχε ονομάσει αρχικά την ταινία, "Ο λαβύρινθος του Φαύνου" αλλά επικράτησε τελικά ο τίτλος "Ο λαβύρινθος του Πάνα" γιατί είναι πιο ευρέως γνωστός ο θεός της Ελληνικής μυθολογίας, από τον Φαύνο που εμφανίζεται στην Κέλτικη μυθολογία. Όμως ο Ντελ Τόρο δεν δέχτηκε να αλλάξει το όνομα μέσα στην ταινία.

Για μένα είναι η καλύτερη ταινία του υπέροχου Γκιγιέρμο. Ο άνθρωπος μεγαλουργεί στο να πλέκει ρεαλισμό με φαντασία. 

 Η Σκηνοθεσία

Πως καταφέρνει ο Guillermo del Toro να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο εντελώς διαφορετικούς κόσμους με έναν μαγικό τρόπο, ειλικρινά αυτός το ξέρει και αυτός, με την ομάδα του, το υλοποιεί σκηνοθετικά.

Η φριχτή πραγματικότητα του ρεαλισμού. Βία, σκληρότητα, απανθρωπιά, καταπίεση και τυραννία. Τα γνωστά πρόσωπα του φασισμού. Δοσμένα με τρόπο ωμό, χωρίς καλύψεις και φτιασίδια. Η ανθρώπινη ζωή που γίνεται σκουπίδι, χωρίς αξία και τιμή, στα χέρια "κυνηγών κεφαλών".

Από την άλλη ο μαγικός κόσμος της Οφηλίας. Ένας κόσμος με πλάσματα φαντασίας, αλλόκοτα, παράξενα, ζωσμένα στη λαμπερή ομορφιά της φύσης. Κουβαλά και εκείνος τα αποκρουστικά και απειλητικά του όντα, τέτοια που στα χέρια του σκηνοθέτη μετατρέπονται σε σύμβολα και υπέροχες αλληγορίες. 

Ρυθμός στην ταινία εκπληκτικός που φτάνει σε ένα συγκλονιστικό φινάλε που θα σας ανατριχιάσει σύγκορμους και θα αγγίξει κάθε σας συναίσθημα, σαρώνοντας τα όρια της συγκίνησης. Ω ένα πραγματικό σοκ!

Οι ερμηνείες

Η δωδεκάχρονη Ισπανίδα Ivana Baquero, στο ρόλο της Οφηλίας, είναι, μακράν η μεγάλη πρωταγωνίστρια της ταινίας! Τι να πει κανείς για το ταλέντο που η φύση αλλά και η θεατρική παιδεία, χαρίζει σε κάποια νέα παιδιά. Ικανά μάλιστα να σταθούν σε ένα τέτοιο ψηλό και δύσκολο δραματικό επίπεδο αναλαμβάνοντας απόλυτα την ευθύνη τη ερμηνείας τους. Η νεαρή ηθοποιός που δεν πρωταγωνιστεί σε παιδική ταινία αλλά σε ένα βαρύ δράμα, είναι συγκλονιστική. Η ερμηνεία της και τα λαμπερά της μάτια γεμάτα φως πάντα θα μας σημαδεύουν.

Η Marilena Verdu, η Μαδριλένα ηθοποιός στα 36 της χρόνια, είναι επίσης το επόμενο πρωταγωνιστικό πρόσωπο που μοιράζεται με την νεαρή Οφηλία τον Α' γυναικείο ρόλο. Ο ρόλος της Μερσέντες στην ταινία είναι καθοριστικός γιατί φέρνει στην επιφάνεια έναν τύπο γυναίκας που ανέδειξε η Ισπανική επανάσταση απέναντι στον συντηρητισμό. Δυναμική, χειραφετημένη, αγωνίστρια και μαχητική. Δεν κρύβεται, δεν φοβάται. Είναι εκεί και υπερασπίζεται τις αξίες και τα πρόσωπα που τις εκφράζουν. 

Ένα ακόμα Ισπανικό διαμάντι στο χώρο της υποκριτικής, ο Sergi Lopez. Στα 41 του χρόνια θα κρατήσει τον Α' αντρικό ρόλο και μάλιστα τι ρόλο! Ο απόλυτα κόντρα ρόλος. Ένας αποκρουστικός χαρακτήρας. Ένας αμετανόητος φασίστας, συνειδητός εγκληματίας. Αξίζουν πραγματικά συγχαρητήρια στον έξοχο ηθοποιό για την απόδοσή του ως το τέλος, στο ρόλο του στρατηγού Βιντάλ.

Η Ariadna Gil, μια ακόμα Ισπανίδα ηθοποιός στο ρόλο της Κάρμεν, συζύγου του Βιντάλ, μητέρας της Οφηλίας. Μια έξοχη ερμηνεία που κινείται στα όρια μεταξύ Β' και Α΄γυναικείου ρόλου. Εδώ βλέπουμε μια γυναίκα που είναι παραιτημένη, εντελώς συμβιβασμένη με τα γενόμενα δίπλα της. Σύζυγος ενός στρατηγού του Φράνκο, ανέχεται σιωπηρά κάθε του προσβολή καθώς και μια θέση δίπλα του παντελώς υποβιβασμένη ως κυριαρχούμενο αντικείμενο. Ο ακριβώς αντίθετος χαρακτήρας με την Μερσέντες λοιπόν.

O Doug Jones, ο Αμερικάνος ηθοποιός που, στα 46 του χρόνια, καλείται εδώ να υποδυθεί το ρόλο του Φαύνου (Πάνα) μέσα βέβαια από τις ψηφιακές επεξεργασίες της τεχνολογίας. Η ερμηνεία του κρίνεται κύρια από την κινησιολογία του και την έκφρασή του σωματικά καθώς δεν μπορεί να παίξει με τη φυσική του εμφάνιση. Παρ' όλα αυτά δεν παύει να είναι πρωταγωνιστικός χαρακτήρας και η ερμηνεία του συμβάλλει ουσιαστικά στην αρτιότητα της ταινίας.

Η μουσική της ταινίας

Javier Navarrete

Χωρίς τη μουσική μια ταινία είναι αισθητικά ορφανή. Έτσι και εδώ, ο Ισπανός μουσικοσυνθέτης, κάνει το δικό του θαύμα και μια σημαντική πινελιά στο τελικό ποίημα της ταινίας.

Με μια υπέροχη μουσική σύνθεση που συνοδεύει κάθε καρέ του έργου, ο Navarrete γλυκαίνει τα αισθήματά μας, προκαλεί απόλυτη συναισθηματική φόρτιση και δίνει ένα αξέχαστο soundtrack στον σύγχρονο κινηματογράφο

Πάρτε εδώ ένα μικρό δείγμα από ένα μουσικό θέμα της ταινίας

Οι βραβεύσεις

"Ο λαβύρινθος του Πάνα" όχι μόνο αγαπήθηκε από το κινηματογραφικό κοινό, όχι μόνο καταξιώθηκε σαν ένα σύγχρονο κόσμημα στο σινεμά αλλά θριάμβευσε και στα παγκόσμια κινηματογραφικά φεστιβάλ.

Η ταινία έχει τιμηθεί με 110 διεθνή βραβεία (!) και ακόμα 115 υποψηφιότητες. Τι να σταχυολογήσει τώρα κάποιος και που να σταθεί; Ας κάνουμε μερικές αναφορές:

3 Oscar βραβεία: Κινηματογράφιση, art direction και make-up

3 ακόμα υποψηφιότητες Oscar: Σενάριο, μουσική και ξένη ταινία της χρονιάς

3 βραβεία BAFTA: Καλύτερη ξένη ταινία, ενδυματολογία, make-up

2 βραβεία της Αμερικάνικης ακαδημίας ταινιών τρόμου, φαντασίας και επιστημονικής φαντασίας (Πρώτη γυναικεία εμφανιζόμενη ερμηνεία, καλύτερη ξένη ταινία)

Καλύτερη ταινία Φεστιβάλ Μεξικό

Βραβείο BBC Cinema καλύτερης ταινίας της χρονιάς

Υποψήφια για Χρυσό Φοίνικα Φεστιβάλ Καννών

8 Βραβεία φεστιβάλ GOYA Ισπανικού κινηματογράφου

Βραβείο Grammy καλύτερης μουσικής

Βραβείο καλύτερης ταινίας Ρωσικής ακαδημίας κινηματογράφου

Νομίζω κάθε σχόλιο περιττό!

Αποσπάσματα διαλόγων

Οφηλία: Το όνομά μου είναι Οφηλία, ποιος είσαι εσύ;

Πάνας: Εγώ; Είχα τόσα πολλά ονόματα αλήθεια. Παλιά ονόματα που μονάχα ο άνεμος και τα δέντρα μπορούν να πουν. Είμαι το βουνό, το δάσος και η γη. Είμαι, είμαι ένας Φαύνος. Ο πιο πιστός σας υπηρέτης μεγαλειοτάτη.

Κάρμεν: (Προς την κόρη της). Μεγαλώνεις, και θα δεις ότι η ζωή δεν είναι σαν τα παραμύθια. Ο κόσμος είναι ένα σκληρό μέρος. Κι' αυτό θα το μάθεις ακόμα κι αν πληγωθείς.

Οφηλία: Όχι! Όχι!

Κάρμεν: Οφηλία! Δεν υπάρχει τίποτα μαγικό. Μήτε για σένα μήτε για κανέναν άλλον!

Πάνας: Το φεγγάρι θα γεμίσει σε τρεις μέρες. Το πνεύμα σου θα μείνει για πάντα ανάμεσα στους ανθρώπους. Θα γεράσεις σαν αυτούς, θα πεθάνεις όπως αυτοί και όλοι οι μνήμες για σένα θα χαθούν στο διάβα του χρόνου. Και θα εξαφανιστούμε και εμείς μ' αυτό. Δεν πρόκειται να μας ξαναδείς ποτέ.

Οφηλία: Πριν από πολλά πολλά χρόνια, σε μια θλιβερή, μακρινή χώρα, υπήρχε ένα τεράστιο βουνό φτιαγμένο από τραχιά, μαύρη πέτρα. Στο ηλιοβασίλεμα, στην κορυφή εκείνου του βουνού, άνθιζε κάθε βράδυ ένα μαγικό τριαντάφυλλο που θα έκανε όποιον το μαδούσε, αθάνατο. Κανείς όμως δεν τόλμησε να το πλησιάσει γιατί τα αγκάθια του ήταν γεμάτα δηλητήριο. Οι άνθρωποι μιλούσαν μεταξύ τους για τον φόβο του θανάτου και τον πόνο, αλλά ποτέ για την υπόσχεση της αιώνιας ζωής. Και κάθε μέρα, το τριαντάφυλλο μαράζωνε, μη μπορώντας να κληροδοτήσει το δώρο του σε κανέναν... ξεχασμένο και χαμένο στην κορυφή εκείνου του κρύου, σκοτεινού βουνού, για πάντα μόνο, μέχρι το τέλος του χρόνου.

Φίλες και φίλοι,

σταθήκαμε σε μια ταινία που πιστεύω αποτελεί σταθμό στο χώρο του σύγχρονου σινεμά.

Η αισθητική της, οι συμβολισμοί, τα μηνύματα, η δημιουργία, οι ερμηνείες, αποτελούν ένα αριστούργημα που συγκινεί και αποτελεί αναγκαίο σταθμό στον οποιοδήποτε αγαπά τον κινηματογράφο.

Σας προτρέπω να την δείτε οπωσδήποτε.