Alejandro Amenabar: "Agora" (Υπατία): Όταν η πίστη γίνεται μίσος και η θρησκεία μηχανισμός χειραγώγησης

 Φίλες και φίλοι του CINEFIL

Χρόνια πολλά σε όλους με τις καλύτερες ευχές μου.

Επανέρχομαι στην μετά Πάσχα περίοδο με την παρουσίαση μιας σύγχρονης κινηματογραφικής ταινίας που έχει σαφή σημείο αναφοράς τα θρησκευτικά ιστορικά δρώμενα αλλά και την ένταξη των ανθρώπων μέσα στη διαδικασία της πίστης και της λατρείας.

Γυρίζουμε στον Ευρωπαϊκό κινηματογράφο και πάμε σε μια κοινή: Ισπανο-Βουλγαρο-Μαλτέζικη μεγάλη παραγωγή

Θα "δούμε" ένα ιστορικό βιογραφικό δράμα, απόλυτα βασισμένο σε ακριβή ιστορικά στοιχεία, με σημείο αναφοράς τη μορφή, τη δράση και το μαρτύριο της Υπατίας. Ξεκινάμε λοιπόν:

ALEJANDRO AMENABAR

Alejandro Amenabar & Rachel Weisz

"AGORA"

Αλήθεια, πόσες φορές μπορεί στον άνθρωπο η πίστη να αλλάξει ρόλο στην καρδιά και στο πνεύμα του; Πόσες πραγματικά φορές από ένα βίωμα λύτρωσης και εσωτερικής γαλήνης, μπορεί να μετατραπεί σε δολερό και φονικό εργαλείο μίσους; Πόσες φορές, μια θρησκεία, με προάγγελο την αγάπη, τον αλτρουισμό και τη δοτικότητα, μπορεί να μετατραπεί και αυτή σε μηχανισμό χειραγώγησης των μαζών;

Πόσες φορές τα, ανά τον κόσμο, Ιερατεία, δούλεψαν και πάτησαν πάνω σε αυτές τις αρχές και τα βιώματα. Τα οικειοποιήθηκαν, τα αλλοίωσαν. Τους έδωσαν θεσμικούς ρόλους και τα μετέτρεψαν σε μηχανισμούς σκληρής, φονικής κοσμικής εξουσίας, η οποία δημιούργησε τα δικά της στάτους μέσα στις κοινωνίες.

Πόσες φορές, στο όνομα των Θεών της αγάπης και στα λυτρωτικά τους κηρύγματα, έγιναν τρομακτικά και απάνθρωπα εγκλήματα!

Ο πολυβραβευμένος Ισπανο-Χιλιανός σκηνοθέτης, ( "Οι άλλοι",  "Άνοιξε τα μάτια",  "Η θάλασσα μέσα μου" ), γυρίζει πίσω σε μια άκρως ταραγμένη εποχή και τόπο για να αφηγηθεί κινηματογραφικά την τραγική ιστορία μιας πολύ μεγάλης μορφής. Της Υπατίας.

Με τον Mateo Gil γράφουν το σενάριο για να μας δώσουν μια σπουδαία ταινία με καθαρή ιστορική βιογραφική αφήγηση.

Λίγα λόγια για την Υπατία

Κόρη του Θέωνα του Αλεξανδρέως . Γεννήθηκε το 360 μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια και δολοφονήθηκε στις 8 Μάρτη 415, σε ηλικία 55 ετών.

Ήταν Νεοπλατωνική φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος. Σπούδασε στην Αθήνα και Ιταλία. Ήταν επικεφαλής της σχολής των Πλατωνιστών στην Αλεξάνδρεια όπου και δίδασκε μαθηματικά και αστρονομία. Πολυγραφότατη χωρίς όμως κανένα της έργο να έχει σωθεί. Δίδασκε σε κύκλο ευγενών της πόλης, πολλοί από τους οποίους αργότερα έγιναν μορφές της εξουσίας. Όπως ο μετέπειτα έπαρχος της Αλεξάνδρειας Ορέστης και ο μετέπειτα επίσκοπος Κυρήνης Συνέσιος.

Η δολοφονία της από τον χριστιανικό όχλο της πόλης ήταν μνημείο βαρβαρότητας και δόλου καθώς σύρθηκε με μαρτυρικό τρόπο σε έναν θάνατο που ουδεμία σχέση έχει με το κήρυγμα του Ιησού και τις θεωρητικές αρχές του Χριστιανισμού. Λοιδωρήθηκε, χτυπήθηκε, γυμνώθηκε καθ' οδόν, αποκαλέστηκε παντελώς άδικα "μάγισσα" και "ειδωλολάτρισσα". Τεμαχίστηκε ζωντανή με όστρακα και κάηκε εντελώς μπροστά στο Κυνάριο.

Τεράστια ευθύνη ιστορικής και ηθικής αυτουργίας στη δολοφονία της φέρει ο γνωστός αρχιεπίσκοπος Κύριλλος της Αλεξανδρείας. 

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ της ΤΑΙΝΙΑΣ

Πρεμιέρα:  28 Γενάρη 2010

Σενάριο:  Alejandro Amenabar, Mateo Gil

Σκηνοθεσία:  Alejandro Amenabar

Κινηματογράφιση:  Xavi Himenez

Μοντάζ:  Nacho Ruiz Capillas

Μουσική: Dario Marianelli

Σκηνογραφία:  Larry Dias

Ενδυματολογία: Gaabriella Pescucci

Σχεδιασμός παραγωγής:  Guy Hendrix Dyas

ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ  (Πρωταγωνιστικές)

RACHEL WEISZ (Αγγλία), στο ρόλο της Υπατίας

MAX MINGHELLA (Αγγλία),  στο ρόλο του Ντάβους

OSCAR ISAAC (Γουατεμάλα),  στο ρόλο του Ορέστη, έπαρχου της Αλεξάνδρειας

ASHRAF BARHOM (Ισραήλ), στο ρόλο του χριστιανού Αμμώνιου

MICHAEL LONSDALE (Aγγλία), στο ρόλο του Θέωνος του Αλεξανδρέως, πατέρα της Υπατίας

RUPERT EVANS (Αγγλία), στο ρόλο του Συνέσιου, μαθητή της Υπατίας και μετέπειτα επισκόπου της Κυρήνης

SAMI SAMIR (Αίγυπτος), στο ρόλο του Επισκόπου Κυρίλλου της Αλεξανδρείας.

Το κοινωνικό και ιστορικό περιβάλλον δράσης της ταινίας

Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος, 391 μ.Χ.

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία διανύει τους πρώτους αιώνες της. Ο Θεοδόσιος διανύει τα τελευταία 4 χρόνια της αυτοκρατορίας του. Το πέρασμά του διακρίνεται από υστερικό ανθελληνισμό και ισοπέδωση και διωγμό σε κάθε τι από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και λατρεία.

Μετά την Κωνσταντινούπολη, η Αλεξάνδρεια είναι η δεύτερη μεγάλη πόλη της αυτοκρατορίας. Κέντρο πνευματικό, επιστημονικό. Η μεγάλη βιβλιοθήκη αποτελεί θησαυρό γνώσης και χώρος παιδείας και διατριβής επιστημών.

Παράλληλα η πόλη είναι και μια βραδυφλεγής βόμβα καθώς στον πληθυσμό της ενυπάρχουν: Αυτόχθονες οπαδοί της αρχαίας Αιγυπτιακής λατρείας, οπαδοί του Ιουδαϊσμού αλλά και μια ραγδαία αναπτυσσόμενη χριστιανική κοινότητα. 

Οι σχέσεις των κοινοτήτων, κάθε άλλο παρά διαλεκτικές είναι. Αντιθέτως βασίζονται στη λογική της επιβολής της μίας άποψης, του θρησκευτικού σωβινισμού και της μισαλλοδοξίας. 

Μια μάχη χωρίς έλεος θα ξεκινήσει με όπλα το μίσος και το θάνατο. Η πίστη στα δόγματα θα γίνει μίσος και η θρησκεία θα αποτελέσει μηχανισμό χειραγώγησης των αμόρφωτων μαζών.

Ο αγώνας για την τελική επικράτηση έχει ήδη αρχίσει.

Πλοκή

Μέσα σε αυτό το θνησιγενές και νοσηρό κοινωνικό περιβάλλον, η Υπατία, νεαρή φιλόσοφος και επιστήμων, διδάσκει στη μεγάλη βιβλιοθήκη με σημείο αναφοράς την αστρονομία σε μια προσπάθειά της να ερμηνεύσει την κίνηση των πλανητικών σωμάτων.

Δίπλα της, ο Ντάβους, πιστός υπηρέτης της και κρυφός θαυμαστής της. Τόσο σε πνευματικό αλλά κύρια σε σωματικό ηδονικό πεδίο.

Μαθητές της Υπατίας είναι νεαροί που στη συνέχεια θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στα πολιτικά δρώμενα της πόλης: Κυριαρχούν ο Ορέστης, ο οποίος μετέπειτα θα γίνει έπαρχος της πόλης και ο Συνέσιος, ο οποίος στη συνέχεια θα γίνει χριστιανός και επίσκοπος Κυρήνης.

Η Υπατία παρακολουθεί το ζοφερό πολεμικό κοινωνικό περιβάλλον των συγκρούσεων να γενικεύεται. Η μία θρησκευτική ομάδα χτυπά αλύπητα την άλλη, μέχρι τελικής πτώσης. Καθοριστικό ρόλο θα παίξει η μεταστροφή του Ντάβους στον χριστιανισμό, όπου ο ίδιος θα ενταχθεί σε φανατικά χριστιανικά μάχιμα τάγματα παίρνοντας και ο ίδιος μέρος σε σφαγές και επιθέσεις.

Στην ταινία θα παρακολουθήσουμε δύο ιστορικές φάσεις:

Η πρώτη φάση ξεκινά με την Υπατία να διδάσκει στη σχολή εν μέσω γενίκευσης των θρησκευτικών ταραχών. Η σχολή της πολιορκείται από χριστιανούς οπαδούς και με μεσολάβηση αυτοκρατορικού διατάγματος λύνεται η πολιορκία όμως δίνεται η δυνατότητα στους χριστιανούς να εισβάλλουν στην βιβλιοθήκη, την οποία και καταστρέφουν απόλυτα.

Στη δεύτερη φάση της δράσης θα μεταφερθούμε αρκετά χρόνια αργότερα, όπου έπαρχος στην πόλη είναι ο παλιός μαθητής της Υπατίας, ο Ορέστης. Ο επίσης παλιός μαθητής της Συνέσιος, έχει γίνει επίσκοπος Κυρήνης. Οι οπαδοί της αρχαίας Αιγυπτιακής θρησκείας έχουν εξαφανιστεί κατά κράτος και στο προσκήνιο παλεύουν για την επικράτηση η ραγδαία οργανωμένη και ισχυρή χριστιανική κοινότητα και οι Εβραίοι. Η σύγκρουση είναι φονική και ανηλεής με τελική επικράτηση των χριστιανών.

Η Υπατία, σε όλα αυτά, προσπαθεί και μένει αμέτοχη, παραμένοντας πιστή στις επιστημονικές της μελέτες και στο πάθος της για ανακαλύψεις.

Όμως ο νέος επίσκοπος Κύριλλος θα είναι αυτός που δεν θα δει με καλό μάτι τη δράση της, χρεώνοντάς την με δόλο, ανυπόστατες κατηγορίες. Η αρχή του μαρτυρικού τέλους για την Υπατία έχει ήδη ξεκινήσει.

H ερμηνεία της Αγγλίδας ηθοποιού Rachel Weisz στον κεντρικό ρόλο της Υπατίας, έρχεται, στα 50 της χρόνια, να αναδείξει, μία ακόμα φορά, την μεγάλη της υποκριτική προσωπικότητα.

Ήδη βραβευμένη με Όσκαρ ερμηνείας ("Ευνοούμενη" του Λάνθιμου), θα μας δώσει μια υπέροχη ερμηνεία της μεγάλης μορφής της Ελληνίδας φιλοσόφου και επιστήμονος.

Είναι όμορφη, γοητευτική. Είναι πειστική. Γεμάτη εσωτερική δύναμη και γαλήνη. Μακριά από μίση, διαλεκτική, δεκτική σε κάθε σκέψη και άποψη έρχεται να μαρτυρήσει με τον πιο άγριο τρόπο τα μίση και τα πάθη των "κηρύκων της ...αγάπης" 

Κοντά της και οι λοιπές ερμηνείες ενός ανοιχτού παλμαρέ ηθοποιών διαφορετικής καταγωγής και εθνικότητας δίνει ένα εξαίρετο σύνολο ερμηνειών κάτω από το βάρος των ιστορικών ρόλων που καλούνται να υλοποιήσουν.

Ο δημιουργός της ταινίας Alejandro Amenabar, τολμά και κατορθώνει, συγκεντρώνοντας εξαιρετικά σχόλια, να δώσει μια αξιόλογη κινηματογραφική δημιουργία, με ρυθμό, ένταση, αναδεικνύοντας απόλυτα την ιστορική αλήθεια αλλά και τους συμβολισμούς-αναφορές πάνω στην μετατροπή της πίστης σε όπλο καταστροφής.

Έχει γίνει σπουδαία δουλειά σε γραφικά, οπτικά εφέ, σε σκηνογραφία και ενδυματολογία.

Η παραγωγή στοίχισε το ποσόν των 70 εκατομμυρίων δολαρίων, ποσό πολύ μεγάλο για ταινία εκτός Χόλιγουντ. Γυρίστηκε στη Μάλτα κατά βαση.

Αρκετές καθολικές οργανώσεις στην Ισπανία κατηγόρησαν τον σκηνοθέτη για "αντιχριστιανική προπαγάνδα" αλλά μάλλον απέτυχαν παταγωδώς να το περάσουν στη συνείδηση του κόσμου ωθώντας σημαντικές προσωπικότητες να μιλήσουν για ανάγκη αυτοκριτικής στο χώρο της εκκλησίας που δεν ήρθε ποτέ!

Βραβεύσεις

Η ταινία τιμήθηκε με 11 διεθνή βραβεία και ακόμα 15 υποψηφιότητες

Ξεχωρίζουν:  7 Βραβεία φεστιβάλ Goya, 1 βραβείο συνδικάτου Ιταλών δημοσιογράφων, βραβείο καλύτερης Ισπανικής ταινίας 2010 ASECAN

Εκείνο που μπορούμε επίσης να πούμε είναι ότι, στο φινάλε, ο σκηνοθέτης δίνει άλλο τρόπο θανάτου για την Υπατία, έναν πιο "λυτρωτικό" θάνατο, αποφεύγοντας να δώσει την απάνθρωπη και αποτρόπαια μορφή της διαπόμπευσης και δολοφονίας της. Κάτι όμως που δεν αναιρεί το κεντρικό νόημα των μηνυμάτων.

Σαν κλείσιμο, φίλες και φίλοι, μπορώ να πω ότι η "Agora", είναι μια ταινία που στήριξε και έριξε φως στην ιστορική αλήθεια των γεγονότων εκείνων με σημείο αναφοράς την Υπατία. Είναι μια ταινία που σίγουρα βοηθά στην κατανόηση των συνθηκών εκείνων του θρησκευτικού φανατισμού και μίσους, μιας διαδικασίας που οδηγεί στον όλεθρο, στο αίμα και στην καταστροφή.

Μιας ταινίας που αποκαθηλώνει σημαντικούς "άγιους" ιεράρχες (Κύριλλος της Αλεξανδρείας),  για τον σκοτεινό ρόλο τους σε μια άδικη εκτρωματική δολοφονία μιας φωτεινής γυναίκας για την επιστήμη και την ελεύθερη άποψη.

Σίγουρα θα μπορούσε να δώσει ακόμα καλύτερα πράγματα καθώς ατονεί λίγο ερμηνευτικά ή και το δραματικό στοιχείο δεν είναι ανάλογο του βιώματος που παρακολουθεί ο θεατής.

Δυστυχώς στο όνομα των θρησκειών, πολλές φορές, οι θεσμικοί λειτουργοί τους, μετέτρεψαν τη λατρεία σε σημαία θανάτου και πολέμου με εγκλήματα κατά του ανθρώπου.