ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ και ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ του FILM NOIR

FILM NOIR

Μια ολάκερη τέχνη... Μια ολάκερη σχολή σκέψης, έκφρασης...

Για να πάμε σήμερα εκ νέου να ιχνηλατίσουμε πάνω στον ψυχολογικό αλλά και κοινωνιολογικό κόσμο του Film Noir.

Να δούμε την εποχή, τις κοινωνικές συνθήκες που οδήγησαν στην ανάπτυξη αυτής της κίνησης στο χώρο του Κινηματογράφου.

Είμαστε κάπου στα 1929 στις ΗΠΑ. Ο Απόηχος της οικονομικής καταστροφής της Χρηματιστηριακής κρίσης έχει ισοπεδώσει τα πάντα: Ανθρώπινες σχέσεις, ηθική, αισθητική, τρόπο ζωής, το πολιτικό σύστημα, τις συναλλαγές, τις αξίες.

Μια Κοινωνία που χτίστηκε πάνω στην αξία του DEALING, στην αξία του PROMOTION, μια κοινωνία που στερείτο από κάθε στοιχείο ανθρωπισμού, αλληλεγγύης, αξιών όμοιες με τις στοιχειώδεις που ανέδειξε η Γαλλική Επανάσταση στην Ευρώπη, βγαίνει έρπουσα από τον μηδενισμό των ...μετοχών και των ανθρώπων.

Έτσι γεννιέται το NOIR...! και δεν είναι καθόλου τυχαίο το ανηλεές σκοτάδι που αγκαλιάζει κάθε καρέ Κινηματογραφικό στις ανάλογες ταινίες.

ΠΡΟΣΕΞΤΕ τους ΣΥΝΕΙΡΜΟΥΣ:

• Αδιέξοδο, Ανεργία, Εξαθλίωση, Απελπισία
• Εξαγορά, Συμβιβασμός, Συναλλαγή, Σωτηρία με κάθε κόστος

Όλα τα παραπάνω οδηγούν στο:  "Ο Άνθρωπος είναι ένα ΤΙΠΟΤΑ. Η Επιτυχία είναι το ΠΑΝ"

Κλασικό μότο και "αξία" του Αγγλοσαξωνικού καπιταλισμού ακόμα και στις μέρες μας. Άρα η οδός προς την επιτυχία μεταχειρίζεται κάθε "οπλοστάσιο" κυρίως αθέμιτο και βρώμικο.

Ακόμα και με τη δολοφονία της ανθρώπινης ζωής.

Έτσι γεννιέται το NOIR και έτσι σφυρηλατείται πρώτα η NOIR ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ και στη συνέχεια αυτή μεταφέρεται στην Οθόνη του Κινηματογράφου.

RAYMOND CHANDLER,  JAMES CAIN,  DASHIELL HAMMETT,  και τόσοι άλλοι συγγραφείς, οι πρώτοι συγγραφείς της NOIR εποχής μοιάζουν περισσότερο σαν Κοινωνιογράφοι παρά σαν συγγραφείς αστυνομικού διηγήματος.

Τα έργα αυτά, συγκροτούν το Οικοδόμημα της NOIR ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ και μετά το υλικό του FILM NOIR

Όμως ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους:

Κυνισμός, Μηδενισμός, έργα σκοτεινά, έργα που ασχολούνται τον άνθρωπο στο χώρο του υπόκοσμου, έργα μαύρα, που αποκαλύπτουν την παραμόρφωση του ανθρώπου και τον εξευτελισμό του "Εγώ".

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ των ΗΡΩΩΝ του FILM NOIR

Προσέξτε εδώ μια διαφορά απόλυτη: Οι ήρωες της Αγκάθα Κρίστι, του Άρθουρ Κόναν Ντόυλ π.χ. ο Πουαρώ, η Μιςς Μάρπλ, ο Σέρλοκ Χολμς, είναι πρόσωπα "καθαρά", πρόσωπα "καθώς πρέπει", πρόσωπα κοινωνικά αποδεκτά στο status.

Η Προσωπικότητα όμως των Ηρώων του Noir κινείται στο απόλυτα αντίθετο:

Άνθρωποι, ιδιωτικοί ή δημόσιοι αστυνομικοί, που ζουν μόνοι, δεν εμπιστεύονται κανέναν, έχουν δικούς τους παράταιρους κώδικες τιμής και αρχών, πολλές φορές είναι αμφιλεγόμενης ηθικής και παρελθόντος.

Είναι δηλαδή αυτό που λέμε "Αντι-Ήρωες"

Οι ήρωες αυτοί μοιάζουν αρκετά με τους εγκληματίες ή τους διεφθαρμένους εκπρόσωπους των αρχών, η διαχωριστική γραμμή που τους χωρίζει από αυτό που κυνηγούν είναι πολύ λεπτή και πολλές φορές ακαθόριστη.

Κάπου μέσα εκεί υπάρχει και το πρωταγωνιστικό σύνηθες ζευγάρι, Άντρας-Γυναίκα, να βρει και να νιώσει τον έρωτα, τη ζεστασιά της ανθρώπινης επαφής όλο αυτό ανάμεσα σε έναν εφιαλτικό και αποκρουστικό κόσμο.

Κάπου εκεί υπάρχει ο Εγκληματίας, άτομο με σκοτεινή ψυχολογία, πολύπλευρη και μια επίσης "μοιραία" Γυναίκα, μια Femme Fatale, καταλύτης, σκληρή, "αμαρτωλή", απειλητική για τα συνήθη μέτρα.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ στο FILM NOIR

H Noir λογοτεχνία και σχολή Κινηματογραφικής τέχνης, κάνει οξύτατη κριτική στον Αμερικάνικο καπιταλισμό της χρηματιστηριακής θηριωδίας. Αποκαλύπτει, ξεγυμνώνει, κάνει φύλλο-φτερό τις αρχές και το οικοδόμημά του. 

Το θέμα είναι το "μετά", στην πρόταση, στην εναλλακτική λύση. Εκεί έχουμε το αδιέξοδο. Εκεί έχουμε τη λογική "έτσι έχουν τα πράγματα" και με αυτή την αρχή οφείλουμε να συμβιώσουμε. 

Έτσι προκύπτει και το αντίστοιχο Κινηματογραφικό φόντο: Η Ομίχλη, η σκιά, το γκρίζο, το παιχνίδι των σκιών.

Υπάρχουν ερωτήματα αν το FILM NOIR υπερασπίζεται έμμεσα το σύστημα ή αν το ανατρέπει. Υπάρχουν ερωτήματα αν έχει έναν λανθάνοντα Μισυγυνισμό

Επίσης ως σκέψη noir αξιών: Όπως την απόκτηση ταυτότητας μέσω του πλούτου, την ευμάρεια ως όνειρο, το φλέρτ με την παραβατικότητα για την διεκδίκηση της υλικής άνεσης, τη λατρεία του ωραίου, το μίσος για το διαφορετικό, το πάθος για κάθε τι που λάμπει εξωτερικά.

Σύμφωνα με την θεμελιακή προσέγγιση του ΑΛΕΞΗ ΔΕΡΕΜΕΝΤΖΟΓΛΟΥ, ενός εξάιρετου Κινηματογραφικού αναλυτήτο film noir θα χωριστεί σε ΠΕΝΤΕ ΜΕΓΑΛΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ μέσα στα οποία θα ταξινομηθούν οι ήρωές του και τα βιώματά τους.

Πάμε να τα δούμε, να τα αριθμήσουμε, να δώσουμε τους πρώτους ορισμούς και να κλείσουμε εδώ το μέρος αυτό, σύμφωνα με την προσέγγιση και μελέτη του Αλέξη Δερμεντζόγλου

1. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΥΡΣΗΣ
2. Η ΝΕΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ
3. ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΑΤΡΙΝΟΙ
4. ΟΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΙΕΣ
5. ΟΙ ΕΚΤΡΟΠΕΣ

Πριν κλείσουμε να δώσουμε τους ανάλογους ΟΡΙΣΜΟΥΣ-ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ κάθε κατηγορίας:

1. Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΥΡΣΗΣ:  Εδώ έχουμε τους κεντρικούς ήρωες των ταινιών αυτών, στο τέλος να αποσύρονται από την κεντρική σκηνή. Μιλάμε δηλαδή για ένα ποσοστό 90% όπου οι κεντρικοί ήρωες σκοτώνονται ή εξαφανίζονται. Απόρροια της βιολογικής τους απόσυρσης έρχεται και η πλήρης κοινωνική, προσωπική, ψυχολογική διαγραφή
2. Η ΝΕΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ:  Μετά το θανατηφόρο κραχ του 1929, πολιτικά αναστένεται στις ΗΠΑ το λεγόμενο NEW DEAL με ενσαρκωτή τον Φρανκλίνο Ρουζβελτ. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε το μεγάλο καθαρτήριο της κρίσης και έδωσε στον καπιταλισμό την ώθηση και την ανάγκη να πάμε σε μια νέα κοινωνική συμφωνία με στηρίγματα και ισορροπία. ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ αυτό το βλέπουμε με τους κεντρικούς ήρωες να βουλιάζουν στην καταστροφή όμως την ύστατη στιγμή ενώ κάποιοι αποσύρονται, οι υπόλοιποι καταλήγουν σε μια νέα συμφωνία, σε ένα νέο άτυπο happy end. Με λίγα λόγια οι κακοί πεθαίνουν, οι καλοί τα βρίσκουν μεταξύ τους. Συμβιβασμός.
3. ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΑΤΡΙΝΟΙ:  Εδώ έχουμε τους ήρωες που "λάμπουν". Οι παιχνιδιάρηδες, οι χιουμορίστες, οι τζογαδόροι. Μια ξεχωριστή θέση υπάρχει για αυτούς στο είδος αυτό του noir. 
4. ΟΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΙΕΣ:  Εδώ έχουμε τους ήρωες που αμφισβητούν το σύστημα και την καθεστυκία τάξη. Που αμφισβητούν τους θεσμούς, την κοινωνία, τους ρόλους. Εδώ μιλάμε για εν δυνάμει κοινωνικούς επαναστάτες και τη δράση τους.
5. ΟΙ ΕΚΤΡΟΠΕΣ:  Εδώ έχουμε τις δράσεις εκείνες και τα πρόσωπα που λειτουργούν σε υποθέσεις σκοτεινές, ανορθόδοξες, σε υποθέσεις με ίντριγκα και διαπλοκή. Εδώ το Noir εμπλέκεται και με άλλα Κινηματογραφικά είδη: Κλασικό δράμα, πολεμικό δράμα, ρομαντικό δράμα. Οι ήρωες εκτρέπονται σε υποθέσεις εκτός ορίων.

Αυτές, φίλες και φίλοι, είναι οι κατά, Δερμετζόγλου, πέντε κατηγορίες του FILM NOIR, και νομίζω απηχούν και την πραγματικότητα.

Σε επόμενα μέρη θα έχουμε την ευκαιρία πλέον, να σταθούμε σε κάθε κατηγορία αναλυτικότερα και να δούμε και κάποιες αντιπροσωπευτικές μεγάλες ταινίες από αυτές.

Το ταξίδι μας σε έναν Κινηματογραφικό κόσμο που η ηλικία του βαστάει 60 και παραπάνω χρόνια αλλά εξακολουθεί να μιλάει με την ίδια επιβλητική και αισθητική δύναμη που το έκανε πάντα.

Βιβλιογραφία:

• Αλέξης Δερμεντζόλγου "Στις Ομίχλες του Νουαρ"